ZZP-hoofdstad

De laptopnomaden van Amsterdam gebruiken de stad als kantoor en doen vergezeld van hun plicht­ matige latte macchiato overal zaken – in cafés, broedplaatsen en flexkantoren. De toekomst van werken is hier.

Foto: Iris Duvekot

Werkgever overbodig

Dat Lodewijk Asscher als minister van Sociale Zaken het liefst een maatschappij wil waar vaste contracten weer de norm zijn, is volgens Spaninks een achterhoedegevecht. ‘De wereld gaat een kant op waar mensen veel beter in staat zijn keuzes te maken hoe ze hun eigen leven en werk willen inrichten en harder opkomen voor het recht dat te doen.’

Adinda Akkermans is daar een typisch voorbeeld van. Zij werkt als schrijvend journalist en radiomaker en maakt verhalen in opdracht van omroepen of kranten maar heeft ook een collectief, Bureau Boven, waarmee ze zelf projecten opzet. ‘Soms wil je lang aan iets werken en er meer verdieping uit halen. Even niet afhankelijk zijn van je opdrachtgever, zelf de agenda bepalen en de regie houden.’

Dat laatste is volgens Spaninks een reden voor veel zzp’ers om ‘voor zichzelf’ te gaan werken. ‘Uit een onderzoek waarin naar millennials en hun loopbaan werd gekeken, bleek dat een groot deel geen enkele behoefte heeft aan een werkgever die zich over hem ontfermt. Loyaliteit aan een bedrijf vinden ze ook niet belangrijk. Wel willen ze bijdragen aan een bepaald doel.’

Als elke cappuccino telt

Toch lijken de zzp’ers een groot gedeelte van de stad te bevolken: loop op een willekeurige dag het Volkshotel binnen en zie de geconcentreerde gezichten in de buurt van een stopcontact of tel de werkbesprekingen bij een frappuccino van de Starbucks. Ook de vele flexkantoren als WeWork, Zoku, Spaces of Het Nieuwe Kantoor maken de zzp’ers zichtbaar aanwezig. Investeerders hebben deze mogelijkheid ontdekt, schrijft Herman Stil in het Parool. Nieuwe flexkantoren schieten als paddenstoelen uit de grond; er wordt zelfs gevreesd voor een nieuwe zeepbel in kantorenland.

Struikelen over de laptopsnoeren op weg naar je latte macchiato

En dan zijn er nog de MacBooks in elke vestiging van de Coffee Company. Soms laten passief-agressieve bordjes met ‘Laptoppers vinden we niet zo gezellig’ weten dat vijf uur lang naar je beeldscherm staren onder het genot van één cappuccino niet zo gewaardeerd wordt. Gary Feingold heeft niet zo’n moeite met de werkende Amsterdammers in zijn zaken: bij Gary’s Muffins en Gary’s Deli was hij gewend aan dit fenomeen. ‘Als iemand drie uur aan een tafeltje zit met één koffie wordt er vriendelijk iets van gezegd. Maar het hangt erg van af hoe lang iemand aan een tafeltje zit, of hij iets bestelt en vooral of iemand aardig is.’ In zijn nieuwe zaak, Belcampo in OBA de Hallen, is veel plek voor lezers en werkers. ‘Omdat ik 120 stoelen heb, is er altijd wel ruimte. Zolang laptoppers geen plek in nemen van iemand die wil lunchen, vind ik het prima. De bovenverdieping is langzamerhand een werkplek geworden waar de code of silence heerst; je hoort mensen echt “sh sh” zeggen als er lawaai wordt gemaakt.’

Eigen rekening

Waarom werken al die mensen toch graag voor zichzelf en niet ‘veilig’ voor een baas? Volgens Spaninks heeft het te maken met dromen waarin een bedrijf en een baas vooral belemmerende factoren zijn. ‘Ik denk dat het begint met het besef dat je iemand bent die iets kan en wil. Op zoek naar de beste manier om die kant van jou tot uitdrukking te brengen, is voor steeds meer mensen de oplossing om voor eigen rekening en risico te werken, zonder baas en zonder mensen in loondienst te nemen. Goddank is dat in Nederland relatief makkelijk te regelen en volgens mij moeten we daar ontzettend zuinig op zijn. Creativiteit maakt mensen namelijk gelukkig en combinaties tussen eigen gevoel, wensen en de markt mogelijk.’ Dat is niet alleen gunstig voor de zzp’er maar ook voor maatschappij volgens Spaninks. Het stelsel van sociale zekerheden is volgens hem een systeem uit de vorige eeuw en een maatschappij die al niet meer bestaat. ‘In een baan met sociale zekerheid en pensioen zit je in een cel met gecapitonneerde wanden; je kunt je niet bezeren maar je komt er ook niet uit.’

Foto: Iris Duvekot

Humuslaag van creatieven

Het aantal zzp’ers is geen uiting van de hyperindividuele samenleving, want al die zelfstandigen gaan juist graag bij elkaar zitten. Een belangrijke speler daarin is de broedplaats. Gebouwen aan de rafelranden van de stad en voormalige kraakpanden ontwikkelen zich met subsidie van de gemeente tot bedrijfsgebouwen voor creatieven. Urban Resort heeft dertien van zulke projecten in de stad, Hilde van Wijk is daar verhuurcoördinator. ‘Juist als de economie weer aantrekt is er een enorme druk op ruimte. Via subsidie verleid je ontwikkelaars om maatschappelijk bewust te verhuren.’

Dat is voor de stad interessant omdat in de broedplaatsen creatieven niet zoals in de flexkantoren of café’s toevallig samen aan een tafel zitten, maar op een vaste werkplek. Zo beginnen samenwerkingen en kan een creatief milieu ontstaan. Van Wijk: ‘Veel nieuwe huurders komen van kunstopleidingen en vormen samen een humuslaag in de stad voor jonge makers. Die zorgt voor economische, sociale en culturele waarde voor de stad.’ Volgens Van Wijk horen de bewoners van een broedplaats, veelal kunstenaars en creatievelingen, bij de stedelijke economie van nu. ‘De 1100 mensen die bij ons een ruimte huren zijn vaak minder gepolijste types.’

Wiel uitvinden

Ook op andere manieren wordt de samenwerking gezocht; vele freelancers zoeken elkaar op in collectieven. Nineties Productions is een samenwerkingsverband van theatermakers: drie zzp’ers werken voor hun eigen stichting. Samen maken ze muziektheatervoorstellingen, per project huren ze andere freelancers in voor de vormgeving, muziek of PR. Volgens Anne Maike Mertens van Nineties Productions zoeken ook collectieven elkaar weer op. Zij heeft met haar compagnons zelfs de Nacht van de Collectieven opgericht. ‘We waren nieuwsgierig naar de werkwijze van andere theatermakers. Er zijn zo veel talentvolle mensen die allemaal het wiel aan het uitvinden zijn zoals subsidie aanvragen of een zakelijk leider aanstellen. Tijdens die nacht hebben we ideeën uitgewisseld. Volgens mij is het typisch voor onze generatie om genereus te zijn met het delen van een projectplan of een begroting.’

Geen hyperindividuele samenleving, juist sociaal

De zzp’ers zijn met veel, maar een leger dat de stad overstroomt, kunnen we het niet noemen; het is vooral dat ze op zichtbare plekken in de stad te vinden zijn. De creatieve en eigenzinnige makers horen bij de stad en zoeken elkaar op wanneer dat nodig is, maar laten elkaar ook gemakkelijk weer los, op naar een volgende cappuccino. Deze freelancers, samenwerkend of niet, en al dan niet voorzien van sociale verzekeringen blijven zichzelf toch vaak zzp’er noemen. Hebben ze verdorie alles goed geregeld voor zichzelf, alleen een andere naam die beter de lading dekt, daar mag een freelance reclamemaker zich nog wel eens over buigen.